Czasy wojenne i współczesność

         Współczesność w literaturze zaczyna się w 1939 r.- od smutnego wydarzenia, czyli ataku Niemiec na Polskę. Warto jednak wyodrębnić twórczość literatów na tą w czasie 2 wojny światowej, jak  i po 1945 r. Dla Polski przyjąć można jeszcze jedną „podepokę” – tod 1945 do 1989 r., gdy upadł komunizm i wreszcie literatura stała się zupełnie wolna…

            Jak wiemy, wszystko zaczęło się od agresji Hitlera na Rzeczpospolitą. Po kilku miesiącach Polska nie była już wolnym krajem, tylko obszarem pod okupacją dwóch mocarstw – Niemiec i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Nie był to dobry czas dla literatury, szczególnie romantycznej- zarówno na terenie Polski jak i innych krajów.

            Za największego twórcę okresu wojennego w Polsce uznać można  Krzysztofa   Kamila   Baczyńskiego.  Ten  poeta,  choć  zmarł  w wieku 23 lat w czasie Powstania Warszawskiego. Pisał o miłości – przede wszystkim do ojczyzny. W „Elegii o [chłopcu polskim]” opisywał miłość matki do dziecka. Czasem pisał o tej najpowszechniejszej miłości, do kobiety.

Erotyk

„W potoku włosów twoich, w rzece ust,

kniei jak wieczór - ciemnej

wołanie nadaremne,

daremny plusk.

Jeszcze w mroku owinę, tak jeszcze różą nocy

i minie świat gałązka, strzępem albo gestem,

potem niemo się stoczy,

smugą przejdzie przez oczy

i powiem: nie będąc - jestem.

Jeszcze tak w ciebie płynąc, niosąc cię tak odbitą

w źrenicach lub u powiek zawisłą jak łzę,

usłyszę w tobie morze delfinem srebrnie ryte,

w muszli twojego ciała szumiące snem.”

            Wielcy twórcy polskiej literatury podziemnej to: Władysław Broniewski, Jarosław Iwaszkiewicz,  Melchior Wańkowicz, Aleksander Kamiński, a także wielu twórców poprzedniej epoki literackiej, czyli 20-lecia międzywojennego. Wszyscy pisali o tym rodzaju miłości, jaki wspomniałem więcej - do ojczyzny. Polscy pisarze, przerażeni losem ojczyzny,  pogrążyli   się   w   smutku   i   pisali   o   tym…  zazwyczaj  w niewesołych słowach.

            Na świecie tworzył w tym czasie między innymi Antonie Saint Exupéry, autor przepięknej książki „Mały Książe”, a także Albert Camus, Jean-Paul Sartre i inni…

            Wojna skończyła się – nie można powiedzieć, że rozpoczął się czas pokoju, ale okres po 45 roku stał się czasem dla literatów łatwiejszym. Szczególnie na zachodzie, bo w komunistycznej Polsce ciężko było pisać o sprawach trudnych dla narodu.

            W światowej i polskiej literaturze działo się dużo. Po 1945 r. zaczęło się rozliczanie wojny- przykład to dzieło Guntera Grassa „Blaszany  Bębenek”,   lub   Josepha  Hellera  „Paragraf  22”.  Co  zaś  z miłością? Była obecna chociażby w twórczości Stanisława Grochowiaka…

Delikatność miłości

Którą mi dala

Cytryny plasterek

Nabrzmiały po brzeg

To tak jakbym po ostrzach złotych brzytew szedł

Tak mnie przywabiał cienki głos jej ciała

Lecz nagle głowa

Z wysokości spadła

W czerwony otwór

Moich ust

To tak jakbym z nagła wbił brutalny gwóźdź

W środek na balu białego zwierciadła

O miłości pisali wierszem Tadeusz Różewicz i Wisława Szymborska. Wiersz tej ostatniej to chociażby…

Miłość szczęśliwa

„Miłość szczęśliwa. Czy to jest normalne,

czy to poważne, czy to pożyteczne -

co świat ma z dwojga ludzi,

którzy nie widzą świata?”

Wspaniale pisał Zbigniew Herbert, Czesław Milosz a z prozaików- Sławomir Mrożek, Stanisław Lem, później Janusz Głowacki i Ryszard Kapuściński. Za granicą zaś- Singer, Beckett, Capowe,  Umberto Eco…

            Miłość wszechobecna jest w wielu utworach- czym dalej od wojny, zimnej wojny i kolejnych konfliktów tym bardziej pisarze mogą skupić się na tym, co piękne. Wszelkie nieporozumienia i wielkie międzynarodowe afery, a także kłopoty wewnątrz danego kraju źle wpływały na rozwój literatury i druk utworów. Dlatego dopiero po 1989 w Polsce ukazywać mogły się niektóre kontrowersyjne dzieła…

            Cóż więc można powiedzieć?  Dziś,  choć  mamy  XXI  wiek,  o miłości nie wiemy wiele. Ciągle stanowi ona inspirację dla nowych dzieł, ciągle napędza nowe pokolenia pisarzy. No i… bardzo dobrze…

Wojciech Zaręba